‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏رابطۀ عرفان با جهاد، تهذیب و تزکیۀ نفس‏

‏‏ سیدحسن نصرالله ‏‎[1]‎

‏‏ ‏

‏‏السلام علیکم و رحمة الله و برکاته؛ موجب افتخار من است که این همایش‏‎ ‎‏پرخیر و پربرکت را افتتاح می کنم. همایشی که بُعد بسیار مهم و حساسی از‏‎ ‎‏افکار امام خمینی(س)، یعنی «عرفان» را مورد بررسی قرار می دهد که در‏‎ ‎‏عرصه فکر و اندیشه، یکی از ویژگیهای مهم فکری امام، و از لحاظ عملی‏‎ ‎‏و رفتاری، یک بعد مهم شخصیت ایشان را تشکیل می دهد. به عقیدۀ من،‏‎ ‎‏این بُعد از افکار و شخصیت امام، تاثیر مهم و تعیین کننده ای در همۀ‏‎ ‎‏دستاوردهای مراحل مختلف نهضت و انقلاب پربرکت ایشان برجای‏‎ ‎‏گذاشت.‏

‏‏     در ابتدا بر خود لازم می دانم از همۀ برپا کنندگان و دست اندرکاران و‏‎ ‎‏همچنین تمامی شرکت کنندگان در این همایش تشکر کنم که دعوت رهبر ‏‎ ‎‏انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای ـ دام ظله العالی ـ را مبنی بر بزرگداشت‏‎ ‎‏یکصدمین سال میلاد امام خمینی(س) و آشنا نمودن جهانیان با افکار،‏‎ ‎‏شخصیت و سیرۀ امام لبیک گفته؛ و این همایش را با هدف شناساندن‏

‏
‏‎

‏‏     برادران و خواهران گرامی، حضرت امام در طول حیاتِ خود با جدیت‏‎ ‎‏تلاش کردند تا چهرۀ تابناک اسلام اصیل را نمایانده، زنگارها و انحرافات‏‎ ‎‏چند صد ساله را از آن بزدایند. ایشان سعی داشتند تا اسلام ناب و خالص‏‎ ‎‏را از سرچشمۀ پاک و زلال آن برگرفته و پیاده کنند و در راه رسیدن به این‏‎ ‎‏هدف، رنجها و مشقتهای بسیاری را از جانب خشک مقدسها و متحجران‏‎ ‎‏و دوستان مقدس نمای نادان متحمل شدند؛ که از دشواریهای ایجاد شده‏‎ ‎‏از سوی طاغوتیان و مستکبران نیز بیشتر بود. ایشان این درد و رنج را در‏‎ ‎‏پیام مشهوری در سیزده رجب خطاب به علما و حوزه های علمیه بیان‏‎ ‎‏داشتند.‏

‏‏     این وظیفۀ سنگین و خطیر، نیازمند شخصیتی چون امام خمینی(س)‏‎ ‎‏بود تا بتواند از عهده آن برآید. بخصوص آنکه ایشان از جایگاه فکری،‏‎ ‎‏عرفانی، فلسفی و فقهی برخوردار بوده، نقش موثری در رهبری امت‏‎ ‎‏داشتند و از شجاعت لازم برای انجام این مهم بهره مند بودند.‏

‏‏     یکی از مفاهیمی که دستخوش تحریف واقع شده و تغییر یافته بود،‏‎ ‎‏مفهوم عرفان است، بخصوص زمانی که برخی، عرفان را به مفهوم‏‎ ‎‏گوشه گیری از جامعه و نشستن در کنج عزلت و بی توجهی به مسئولیتها و‏‎ ‎‏سرنوشت ملت می دانستند، در حالی که طاغوتیان و ظالمان، زمام امور را‏‎ ‎‏در دست داشتند.‏

‏‏     حضرت امام خمینی(س)، پیشوای عارفان، به منظور اصلاح مفهوم عرفان و ‏‎ ‎‏ارائه معنای درست آن، در مناسبتهای بسیاری سخن گفته، در یکی از آنها فرمودند:‏

‏‏خیال کردند یک دستۀ زیادی که معنای عرفان عبارت از این است که انسان‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏    ‏‏امام در مناسبتها و سخنرانیها و تالیفاتشان، آن نوع عرفانی را که‏‎ ‎‏گوشه گیری و انزوا و بی توجهی به اجرای احکام الهی را توصیه می کند،‏‎ ‎‏برگرفته از اسلام امریکایی دانسته، و آن را مرتبط با اسلام ناب محمدی‏‎ ‎‏محسوب نمی کردند. خواه پیروان این روش، این واقعیت را درک کنند یا‏‎ ‎‏نه.‏

‏‏     امام خمینی(س) همواره بر پیوند عمیق و محکم میان عرفان و جهاد و‏‎ ‎‏شهادت تاکید می ورزیدند؛ و جهاد و شهادت را از نتایج عرفان واقعی‏‎ ‎‏می دانستند. مگر نه اینکه «جهاد»، دری از درهای بهشت است و خداوند ‏

‏
‏‎

‏‏     تصور ما باید بر این اساس باشد که نیروی عرفان، باید بتواند انسان را‏‎ ‎‏به مجاهدی بزرگ تبدیل کند، او را به سوی مسئولیت پذیری و فداکاریهای‏‎ ‎‏بزرگ سوق دهد و قدرت رویارویی با طاغوت را در وی ایجاد کند؛‏‎ ‎‏هرچند دست خالی و بی سلاح باشد. عرفان واقعی، باید بتواند قدرت‏‎ ‎‏بیان سخن حق را در انسان به وجود آورد و در عرصۀ مبارزه، به او نیرویی‏‎ ‎‏دهد که جز از خداوند از کسی نهراسد. عرفان، باید تجلّی آگاهی، عزم و‏‎ ‎‏ارادۀ انسان و وارستگی او از هرچه غیر خدا باشد. عرفانِ حضرت‏‎ ‎‏ابراهیم(ع)، به او شجاعتی عطا کرد که بتها را بشکند و با نمرود به مبارزه‏‎ ‎‏برخیزد و در برابر آتش قهر او، هراسی به خود راه ندهد. عرفانِ حضرت‏‎ ‎‏موسی(ع) موجب شد با قدرت، در برابر فرعون بایستد و سخن حق را‏‎ ‎‏بگوید؛ در حالی که جز عصای خود و برادرش، کسی را به همراه نداشت.‏‎ ‎‏عرفانِ حضرت عیسی(ع)، توان رویارویی با ظلم و عوامفریبی کاهنان‏‎ ‎‏معابد و راهزنان طریق وصول الی الله را به وجود آورد؛ و عرفان حضرت‏‎ ‎‏محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ ارادۀ آن حضرت را تقویت کرد تا در برابر‏‎ ‎‏جاهلیت خوفناک و تبهکاران و طاغوتیان به پا خیزد و در مقابل اذیت و‏‎ ‎‏آزار آنان، صبر و تحمل پیشه کند؛ چنانکه از ایشان نقل شده است: «هیچ‏‎ ‎‏پیامبری به اندازۀ من اذیت و آزار ندید».‏

‏‏     از میان نمونه های دوران معاصر نیز امام خمینی(س) یکی از کسانی‏‎ ‎‏بودند که عدۀ کثیری از شهدا و مبارزان راه خدا را مثال روشنی از عرفان‏‎ ‎‏واقعی برشمردند. در یکی از دیدارها، یک برادر لبنانی تصاویر و ‏

‏
‏‎

‏‏     امام خمینی(س) در سخنان خود دربارۀ جبهه های حق علیه باطل‏‎ ‎‏چنین می فرمایند:‏

‏‏شما بروید ببینید این سنگرها را، ببینید مساجد است این سنگرها. این سنگرها‏‎ ‎‏مراکز عرفان است، مراکز توحید است و در این مراکز که شب آنطور مشغول‏‎ ‎‏هستند، روز هم آنطور فداکاری می کنند.‏‎[3]‎

‏‏    ‏‏در جای دیگر، امام در وصف فداکاریهای مجاهدان و عشق آنان به‏‎ ‎‏شهادت و وارستگی آنان از قید و بندها می فرمایند:‏

‏‏شهادت در راه خداوند چیزی نیست که بتوان آن را با سنجشهای بشری و‏‎ ‎‏انگیزه های عادی ارزیابی کرد. و شهید در راه حق و هدف الهی را نتوان با‏‎ ‎‏دیدگاه امکانی به مقام والای آن پی برد... زنان و مردان و کودکان نمونه ای‏‎ ‎‏که در زیر بمبارانها و از بستر بیمارستانها سرود شهادت سر می دهند و با دست‏‎ ‎‏و پای قطع شده بازگشت به جبهه های انسان ساز را آرزو می کنند، فوق آنچه‏‎ ‎‏ما تصور می کنیم و فلاسفه و عرفا به رشته تحریر در می آورند و هنرمندان و‏‎ ‎‏نقاشان عرضه می کنند، می باشند.‏

‏‏     آنچه آنان با قدمهای علمی و استدلالی و عرفانی یافته اند، اینان با قدم‏‎ ‎‏عینی به آن رسیده اند و آنچه آنان در لابلای کتابها و صحیفه ها جستجو‏‎ ‎‏کرده اند اینان در میدان خون و شهادت در راه حق یافته اند.‏‎[4]‎

‏‏    ‏

‏
‏‎

‏‏این جوانان ... یک شبه ره صدساله را پیمودند و آنچه عارفان و شاعران‏‎ ‎‏عارف پیشه در سالیان دراز آرزوی آن را می کردند، اینان ناگهان به دست‏‎ ‎‏آوردند و عشق به لقاءالله را از حد شعار به عمل رسانده و آرزوی شهادت را‏‎ ‎‏با کردار در جبهه های دفاع از اسلام عزیز به ثبت رساندند.‏‎[5]‎

‏‏    ‏‏در همین رابطه رهبر انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای ـ دام ظله ـ در‏‎ ‎‏یکی از سخنرانیهای خود می فرمایند:‏

‏‏برخی از جوانان سیزده تا بیست ساله توانستند به مقام و درجاتی در نزد‏‎ ‎‏خداوند برسند که بسیاری از اهل سیر و سلوک در طول دهها سال به آن‏‎ ‎‏مرحله نرسیدند.‏

‏‏     ‏‏ما باید همواره بر این برداشت صحیح از مفهوم عرفان تاکید نماییم تا‏‎ ‎‏از افتادن جوانان در دام انحرافات جلوگیری کنیم. جوانان، تشنۀ معنویات‏‎ ‎‏هستند و باید آنان را به راه درست ـ که به هدف منتهی می شود ـ راهنمایی‏‎ ‎‏نماییم؛ زیرا شاهد بوده ایم که برداشت و درک نادرست از عرفان، بسیاری‏‎ ‎‏از جوانان فعّال و فداکار را به انزوا و گوشه گیری کشانده و با تضعیف‏‎ ‎‏نیروی آنان، موجب قرارگرفتن آنها در کنج فراموشی گردیده است. در‏‎ ‎‏نتیجه، آنها از تلاش در راه خدمت به امت اسلام و بشریت به دور‏‎ ‎‏مانده اند و این در واقع، سدی بر سر راه نزدیکی به خدا و مانعی در مسیر‏‎ ‎‏رسیدن به پروردگار است.‏

‏‏     ‏

‏
‏‎

‏‏     عرفان، به تنهایی نمی تواند موجب نجات انسان شود؛ بلکه حتی این‏‎ ‎‏حالت ـ با وجودی که از حالات والا و شریف محسوب می شود ـ اگر با‏‎ ‎‏تزکیه و تهذیب نفس همراه نشود، ممکن است انسان را به جهنم وارد کند.‏‎ ‎‏حضرت امام در یکی از سخنان خود خطاب به مسئولان جمهوری‏‎ ‎‏اسلامی فرمودند:‏

‏‏تمام مفسده هایی که در عالم پیدا می شود، از این بیماری خودبینی است.‏‎ ‎‏... هر فسادی واقع شده از این خصیصه است.‏

‏‏     دردها دوا نمی شود، الاّ با این که این خصیصۀ شیطانی از بین برود.‏‎[6]‎

‏‏    ‏‏ایشان در ادامه می فرمایند:‏

‏‏کسی بخواهد درد خودش ‏‏[‏‏خودبینی‏‏]‏‏ را شخصاً دوا کند، باید این خصیصه‏‎ ‎‏را از بین ببرد؛ باید ریاضت بکشد و خودش را بزرگ حساب نکند؛ نگوید من‏‎ ‎‏عالمم، نگوید من خودم مقدس هستم ـ چنانچه ملائکه می گفتند ـ نگوید من‏‎ ‎‏ثروتمندم، نگوید من زاهدم، نگوید من عارفم، نگوید من موحدم. در‏‎ ‎‏هریک از اینها، ولو آن علم اعلایی که علم فلسفه یا عرفان است، اگر این‏‎ ‎‏خصیصۀ شیطانی باشد، حجاب است؛ «اَلعِلمُ حِجابُ الاَکبَر». و اگر کسی‏‎ ‎‏بخواهد معالجه کند خودش را، باید این خصیصه را به آن توجه بکند و بسیار‏‎ ‎‏مشکل است معارضه با این خصیصه. اگر بخواهد کسی تهذیب بشود، با علم‏‎ ‎‏تهذیب نمی شود؛ علم انسان را تهذیب نمی کند. گاهی علم، انسان را به جهنم‏
‏‎

‏‏    ‏‏برادران و خواهران، تنها به این دو نکته خواستم اشاره کنم: یکی،‏‎ ‎‏رابطۀ میان عرفان با جهاد و مبارزه، تا مبادا عرفان موجب شود کسی از ما‏‎ ‎‏به گوشه گیری و انزوا رو آورد ـ بخصوص در دنیایی که تهدیدات و‏‎ ‎‏خطرهای زیادی، امت اسلام را هدف قرار داده است ـ و دیگری، اهمیت‏‎ ‎‏و لزوم تهذیب و تزکیۀ نفس، تا مبادا نفسمان گرفتار اصطلاحات و مباحث‏‎ ‎‏فکری شود و خود را در حجاب اکبر زندانی کنیم؛ و خدای ناکرده‏‎ ‎‏عمرمان را بگذرانیم و گمان کنیم در راه خدا گام برمی داریم و زمانی از‏‎ ‎‏خواب غفلت بیدار شویم که فرصت از دست رفته باشد.‏

‏‏     ان شاءالله خداوند رهبر عظیم الشان ما، حضرت امام خمینی(س) را ‏‎ ‎‏غریق رحمت فرماید و شرکت کنندگان عزیز را موفق گرداند تا بخشی از‏‎ ‎‏حق بزرگی را که آن حضرت بر گردن ما دارند، ادا کنیم.‏

‏‏ ‏

‏‏والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

• دبیرکل جنبش حزب الله لبنان.
• )) صحیفه امام؛ ج 20، ص 116.
• )) همان؛ ج 19، ص 136ـ137.
• )) همان؛ ج 18، ص 74.
• )) همان؛ ج 17، ص 304.
• )) همان؛ ج 19، ص 133.
• )) همان؛ ص 133 ـ 134.